Als wetenschappelijke discipline is aardrijkskunde de wetenschap die de grenslaag bestudeert tussen aarde, water en lucht. Dat doet ze tot enkele kilometers diep en enkele kilometers hoog. In de aardrijkskunde gaan we na
- hoe het aardoppervlak eruit ziet (beschrijvend deel),
- hoe het tot stand kwam (verklarend deel) en
- hoe het in de toekomst kan evolueren (prospectief deel).
Net daarom neemt aardrijkskunde een unieke plaats in tussen de vakken van het secundair onderwijs. Aardrijkskunde probeert immers de relaties tussen mens en natuur te verduidelijken. Daardoor balanceert aardrijkskunde op het raakvlak tussen de natuurwetenschappen en de menswetenschappen.
Aardrijkskunde is zo een boeiende en vaak spectaculaire ontdekkingstocht over onze planeet. Het wekt verwondering en nieuwsgierigheid op naar hoe de aarde en de wereld in elkaar zitten. Het gaat over gebieden in verandering, complexe thema’s en processen op aarde.
Aardrijkskundige vragen ontstaan uit nieuwsgierigheid en verwondering over mooie foto’s van de eigen omgeving of van exotische gebieden. Die vragen kan je beantwoorden met aardrijkskundige kennis. Die verwondering kan je ook gebruiken om het hoe en het waarom van die verschillen op aarde te onderzoeken.
Als je die aardrijkskundige kennis en inzichten kan versterken met vaardigheden zal je je eigen ruimtelijk wereldbeeld kunnen verruimen, begrijpen en analyseren. Daardoor zal je op een respectvolle en duurzame manier met je omgeving en onze planeet leren omgaan. Zo draagt aardrijkskunde bij aan je burgerschapsvorming.
Aardrijkskunde is dus niet alleen interessant, maar ook nuttig als je als (wereld)burger goed wil leren functioneren omdat aardrijkskunde je bekwaam maakt om mee oplossingen te zoeken voor spanningen en problemen in de wereld en je eigen omgeving. Vele problemen in de wereld hebben immers een aardrijkskundige achtergrond en vragen een ruime achtergrondkennis. Door gebeurtenissen uit de actualiteit ruimtelijk te situeren krijg je meer inzicht in deze problemen van onze samenleving. Aardrijkskunde helpt je inderdaad om de media kritisch te volgen en stimuleert je om na te denken over de wereld waarin we leven.
De vakfiches aardrijkskunde van de Examencommissie sluiten nauw aan bij de eindtermen van de Vlaamse overheid. Deze eindtermen vormen de basis voor onze examens. Zo toetsen we of je de vereiste vaardigheden en competenties voldoende beheerst.
In de volgende tabellen vind je wat je voor elke leerinhoud moet kennen en wat je moet kunnen op het examen om te bewijzen dat je dat kan. Hieronder vind je een korte omschrijving van de acht leerinhouden.
Voor leerinhoud 'de wereldkaart en de landschappen’, leer je je situeren op een wereldkaart. Je leert de landschappen gevormd door de verschillende klimaten kennen en herkennen.
Voor leerinhoud 'de aantrekkelijke landschappen en toerisme’, zal je een aantal toeristische aantrekkingsfactoren leren herkennen. Je leert de positieve en negatieve gevolgen van het toerisme.
Voor leerinhoud 'de verschillende agrarische regio's’, leer je de agrarische landschappen herkennen en de grote landbouwsystemen in de wereld verklaren.
Voor leerinhoud 'de demografische situaties in de wereld’, leer je de bevolkingsevolutie analyseren en verklaren. Je maakt kennis met enkele grote bevolkingsproblemen in de wereld.
Voor leerinhoud 'de spanningen en ecologische problemen binnen regio's’, leer je de spanningen en waterschaarste begrijpen in de Arabische wereld. Je leer de ecologische problemen van het tropisch regenwoud doorgronden.
Voor leerinhoud 'de verschillen in industriële regio's’, leer je een industrieregio en zijn lokalisatiefactoren herkennen. Je bestudeert de verschillende industrieregio's in Noord-Amerika en in de nieuwe industrielanden.
Voor leerinhoud 'de verstedelijking’, leer je de verstedelijking en de stedelijke problemen in Zuid-Amerika begrijpen en verklaren. Je leert de verstedelijking herkennen in de rest van de wereld.
Voor leerinhoud 'een aardrijkskundig onderzoek’, leer je een eenvoudig aardrijkskundig verschijnsel beschrijven, analyseren, eigen standpunten formuleren en voor te stellen op basis van informatie en beeldmateriaal ontvangen op het examen.
Voor elk van deze acht leerinhouden moet je op het examen aantonen dat je de volgende vaardigheden beheerst:
- landschappen aan de hand van beeldmateriaal en kaartstudie beschrijven, herkennen en ontleden;
- je oriënteren;
- aardrijkskundige kaarten gebruiken om plaatsen en gegevens op te zoeken, te lokaliseren en te situeren;
- actuele informatie uit bronnenmateriaal zoals beeldmateriaal, schema's, tabellen, diagrammen, grafieken, kaarten, cartoons, toeristische folders, beelden, klimatogrammen gebruiken om actuele aardrijkskundige problemen te verklaren;
- met de meest efficiënte zoekmethode in een atlas kaarten, aardrijkskundige elementen en plaatsen opzoeken en lokaliseren;
- aardrijkskundige vragen beantwoorden op basis van een onderzoek door het selecteren, analyseren en interpreteren van aardrijkskundige informatie;
- de aardrijkskundige kennis en inzichten toepassen op de actualiteit.
Als we in de leerinhouden 'beeldmateriaal' vermelden, kan dit betekenen: foto's, tekeningen, beelden, cartoons, kaarten, filmfragmenten, diagrammen, grafieken, klimatogrammen, leeftijdshistogrammen, tabellen, voedselrozen
Verderop vind je concrete leermiddelen die je zeker zullen helpen om je kennis van deze leerinhouden onder de knie te krijgen via zelfstudie.
de wereldkaart
de continenten, de oceanen, de grote wereldblokken, de belangrijkste reliëfeenheden, rivieren, staten en steden
benoemen
situeren op kaart
de belangrijkste lijnen van het gradennet op de aardbol
deze belangrijkste lijnen van het gradennet benoemen en definiëren
actuele geografische thema’s en gebeurtenissen
situeren op kaart van actuele thema's en gebeurtenissen
de vegetatietypes op aarde en hun kenmerken
de kenmerken van de vegetatietypes herkennen en benoemen aan de hand van beeldmateriaal
de kenmerken van de vegetatietypes benoemen
de spreiding van de vegetatietypes op een kaart situeren
de klimaattypes op aarde
de kenmerken van een klimaattype afleiden uit een klimatogram
verbanden leggen tussen de seizoenen en de klimaattypes
de verschillende klimaatzones op een kaart situeren
verbanden leggen tussen klimaattypes en vegetatietypes
de bevolkingsspreiding en de ontwikkelingsgraad
de bevolkingsspreiding
dit begrip definiëren
de verschillen in bevolkingsspreiding herkennen en benoemen op kaarten
de verschillen in bevolkingsspreiding verklaren aan de hand van fysische en economische factoren
de ontwikkelingsgraad
de verschillen in ontwikkelingsgraad herkennen en benoemen op kaarten
de verschillen in ontwikkelingsgraad verklaren aan de hand van fysische en economische factoren
de aantrekkingsfactoren van Kenia, Thailand en de Nationale Parken van de VS
de menselijke en natuurlijke aantrekkingsfactoren
de menselijke en natuurlijke aantrekkingsfactoren herkennen en benoemen aan de hand van beeldmateriaal
de soorten toerisme en hun kenmerken
soorten toerisme herkennen en benoemen aan de hand van beeldmateriaal
soorten toerisme situeren op kaart
de typische kenmerken van soorten toerisme benoemen
de Keniaanse cultuur en het Keniaanse leefmilieu
de Keniaanse cultuur en het Keniaanse leefmilieu herkennen en benoemen aan de hand van beeldmateriaal
de Keniaanse cultuur en het Keniaanse leefmilieu vergelijken met de eigen cultuur en leefmilieu
de Thailandse cultuur en het Thailandse leefmilieu
de Thailandse cultuur en het Thailandse leefmilieu herkennen en benoemen aan de hand van beeldmateriaal
de Thailandse cultuur en het Thailandse leefmilieu vergelijken met de eigen cultuur en leefmilieu
de ontwikkelingsmogelijkheden van Kenia, Thailand en de Nationale Parken van de VS
de toeristenstromen
de toeristenstromen herkennen en verklaren aan de hand van statistieken
de toeristenstromen verklaren aan de hand van fysische en economische factoren, aantrekkingsfactoren, politieke toestand en globalisering
de invloed van het weer en klimaat op de toeristenstromen naar Kenia, Thailand en de Nationale Parken in de VS verklaren
de tertiaire activiteiten die ontstaan door het toerisme
deze tertiaire activiteiten herkennen en benoemen
de gevolgen van het toerisme voor Kenia en de Nationale Parken van de VS
de positieve en negatieve gevolgen
de gevolgen herkennen en benoemen aan de hand van beeldmateriaal
voorbeelden geven
de mogelijkheden voor duurzame ontwikkeling in Kenia
de mogelijkheden herkennen en benoemen aan de hand van beeldmateriaal
voorbeelden van duurzame ontwikkeling benoemen
het traditioneel agrarisch landschap uit Sub-Sahara-Afrika
de verticale relaties
verbanden leggen tussen de landbouw en
- het reliëf
- de bodem
- het klimaat
- de vegetatie
- de bevolkingsdichtheid
de horizontale relaties
verbanden leggen tussen de ligging van de akkers en de woonkernen aan de hand van beeldmateriaal
de landbouwactiviteiten
de landbouwactiviteiten verklaren vanuit
- het natuurlijk milieu
- de levenswijze
de traditionele zelfvoorzienende landbouw
de traditionele zelfvoorzienende landbouw situeren op kaart
de traditionele landbouwtechnieken benoemen
een jaarkalender voor de teelten aflezen
de voor- en nadelen van de traditionele zelfvoorzienende landbouw voor de bevolking en het land benoemen
de plantagelandbouw
de plantagelandbouw situeren op kaart
de plantagelandbouw verklaren vanuit
- het economisch belang
de voornaamste geteelde landbouwproducten herkennen en benoemen aan de hand van beeldmateriaal
de voornaamste geteelde landbouwproducten benoemen
de herkomst van de geteelde landbouwproducten situeren op kaart
de voor- en nadelen van de plantagelandbouw voor de bevolking en het land benoemen
de intensieve rijstteelt in Moesson-Azië
de rijstteelt en haar teeltvoorwaarden
de teeltvoorwaarden van rijst benoemen
de teeltvoorwaarden van rijst toepassen of een gebied geschikt is voor rijstteelt
- de bevolkingsdichtheid en
het moessonsysteem en zijn kenmerken
het moessonsysteem situeren op kaart
de kenmerken van het moessonsysteem benoemen
de zomer- en wintermoesson verklaren aan de hand van beeldmateriaal
de gevolgen van dit windensysteem benoemen
het agrarische landschap in Noord-Amerika
- welvaart
verbanden leggen tussen de afzetmarkt en de productieplaatsen
de katoenteelt en haar teeltvoorwaarden
de katoenteelt situeren op kaart
de teeltvoorwaarden van katoen benoemen
de tarweteelt en haar teeltvoorwaarden
de tarweteelt situeren op kaart
de aanwezigheid van zomer- en wintertarwe verklaren
de teeltvoorwaarden van tarwe benoemen
de commerciële landbouw en zijn kenmerken
de commerciële landbouw situeren op kaart
de kenmerken van de commerciële landbouw benoemen
de teelten en gewassen van de commerciële landbouw benoemen aan de hand van beeldmateriaal
de extensieve veeteelt
de extensieve veeteelt situeren op kaart
benoemen van de kenmerken van de extensieve veeteelt aan de hand van beeldmateriaal
de grote landbouwsystemen op aarde
de rijstteelt, de tarweteelt, de plantagelandbouw, de commerciële landbouw, de traditionele zelfvoorzienende landbouw, de extensieve veeteelt en de intensieve landbouw
de verschillende landbouwsystemen situeren op een wereldkaart
de herkomst van landbouwproducten
landbouwproducten herkennen en benoemen aan de hand van beeldmateriaal
de productieplaatsen van landbouwproducten situeren op kaart
de bevolkingsevolutie
bevolkingsevoluties analyseren en evalueren aan de hand van beeldmateriaal
verklaren van de verschillen in bevolkingsevolutie
vergelijken van de bevolkingsevolutie van landen aan de hand van beeldmateriaal
landen met eenzelfde bevolkingsevolutie groeperen in regio's op een kaart
de bevolkingsproblemen in de wereld: aids, de gezondheidszorg en de zuigelingensterfte
de bevolkingsproblemen in de wereld situeren op kaart
de bevolkingsproblemen in de wereld verklaren
gevolgen van de bevolkingsproblemen benoemen en verklaren
verbanden leggen tussen de bevolkingsproblemen en actuele thema’s en gebeurtenissen
de Arabische wereld en waterschaarste
Israël, Palestina en de watervoorraden in Cisjordanië
Soedan, Egypte en het Nijlwater
Turkije, Syrië, Irak en het Tigris en Eufraatbekken
Israël, Palestina, Jordanië en Libanon situeren op kaart
alle landen aan de Nijl situeren op kaart
alle landen aan de Tigris en Eufraat situeren op kaart
problemen ten gevolge van waterschaarste benoemen aan de hand van beeldmateriaal
de gevolgen van de waterschaarste voor mens, natuur en milieu benoemen in dit gebied
herkennen en benoemen van de horizontale en verticale relaties die de waterschaarste verklaren
aantonen dat waterschaarste politieke spanningen veroorzaakt
de waterprojecten in Egypte en Libië
Egypte en Libië situeren op kaart
verklaren dat technologische evolutie waterschaarste kan verminderen.
verbanden leggen tussen de waterprojecten en duurzame ontwikkeling
het broze evenwicht in het tropisch regenwoud
de kenmerken van het regenwoud
de kenmerken van het regenwoud benoemen
de kenmerken van het regenwoud herkennen en benoemen aan de hand van beeldmateriaal
verticale relaties leggen tussen het tropisch regenwoud en
verbanden leggen tussen de afzetmarkt en de grondstoffen uit het tropisch regenwoud
de bedreigingen en ecologische gevolgen
de bedreigingen benoemen van het regenwoud
de ecologische gevolgen van de ontginning van het tropisch regenwoud voor mens en natuur benoemen en verklaren
verbanden leggen de bedreigingen, de ecologische gevolgen en duurzame ontwikkeling van het tropisch regenwoud
de impact van internationale afspraken
de impact van internationale afspraken op het tropisch regenwoud
de industrieregio en haar kenmerken
de typische landschappelijke en ruimtelijke kenmerken van de industrieregio herkennen en benoemen aan de hand van beeldmateriaal
de industrieregio situeren op een kaart
kenmerkende factoren van de industriesectoren afleiden aan de hand van beeldmateriaal
lokalisatiefactoren van de industrieregio benoemen
verbanden leggen de industrieregio en duurzame ontwikkeling
de industrieregio's in Noord-Amerika
Manufacturing Belt: kenmerken, industriële producten, verticale en horizontale relaties
benoemen van kenmerken van de Manufacturing Belt
benoemen van de industriële producten van de Manufacturing Belt
lokaliseren op kaart van de Manufacturing Belt
verticale relaties leggen tussen de Manufacturing Belt en
- de grondstoffen
- de transportwegen
horizontale relaties leggen tussen de Manufacturing Belt en
- de afzetmarkt
Sun Belt: kenmerken, industriële producten, verticale en horizontale relaties
de verschuivingen in de lokalisatie van de industrie
de verschuivingen van de Manufactoring Belt naar de Sun Belt verklaren
de New Industrialized Countries en hun kenmerken
de verschillende landen van de NIC's benoemen en situeren op kaart
benoemen van de kenmerken van de NIC's
benoemen en verklaren van de industriële evolutie in de NIC's
de industrie in Brazilië en haar kenmerken
de industrie in Brazilië situeren op kaart
de kenmerken van de industrie in Brazilië benoemen
de evolutie de industrie in Brazilië beschrijven
de verandering van lokalisatiefactoren
fysische lokalisatiefactoren die verdwijnen benoemen
voorbeelden geven van fysische lokalisatiefactoren die verdwijnen
de nieuwe sociaaleconomische factoren benoemen
voorbeelden geven van de nieuwe sociaaleconomische factoren
de ontwikkelingslanden, de industriële groeiregio's en de regio's met geringe industrialisatie
de ontwikkelingslanden, de industriële groeiregio's en de regio's met geringe industrialisatie afbakenen aan de hand van beeldmateriaal
de ontwikkelingslanden, de industriële groeiregio's en de regio's met geringe industrialisatie lokaliseren op een wereldkaart
de ontwikkelingslanden, de industriële groeiregio's en de regio's met geringe industrialisatie herkennen op beeldmateriaal en benoemen
de Latijns-Amerikaanse grootstad
het uitzicht
kenmerken van het uitzicht van een latijns-Amerikaanse stad benoemen aan de hand van beeldmateriaal
het uitzicht beschrijven van een Latijns-Amerikaanse grootstad
de economische activiteiten
de economische activiteiten benoemen aan de hand van beeldmateriaal
het onderscheid tussen formele en informele activiteiten beschrijven en voorbeelden daarvan geven
de economische activiteiten beschrijven
de verstedelijking
de oorzaken van de verstedelijking verklaren
de evolutie van de verstedelijking beschrijven
de gevolgen van de verstedelijking herkennen en benoemen
gebieden met dezelfde verstedelijkte kenmerken groeperen
de verstedelijkingsgraad lezen
verstedelijking in de wereld verklaren
de werkwijze om een eenvoudig aardrijkskundig onderzoek uit te voeren
een gegeven eenvoudig aardrijkskundig verschijnsel benoemen
een gegeven eenvoudig aardrijkskundig verschijnsel analyseren
juiste en relevante aardrijkskundige informatie over dit aardrijkskundig verschijnsel selecteren uit het beeld- en tekstmateriaal ontvangen op het examen
besluiten trekken uit de geselecteerde informatie
je besluit evalueren
de voorstellingswijzen van aardrijkskundige informatie
de aardrijkskundige informatie cartografisch voorstellen
de aardrijkskundige informatie voorstellen met tabellen, diagrammen en grafieken
een samenhangende presentatie maken van je bevindingen over een aardrijkskundig verschijnsel
10%
landschappen en wereldkaart
14%
aantrekkelijke landschappen en toerisme
25%
verschillende agrarische regio's
8%
demografische situaties in de wereld
spanningen en ecologische problemen
18%
verschillen tussen industriële regio's
5%
verstedelijking
6%
aardrijkskundig werkje
Je moet zelf op zoek naar leermiddelen om je examen voor te bereiden. De Examencommissie stelt zelf geen leermiddelen ter beschikking. Je kan ze kopen in een (online) boekhandel of ontlenen en raadplegen in een bibliotheek. De bibliotheken van de lerarenopleiding aan de universiteit of de hogeschool bieden heel wat leermiddelen aan.Hieronder staan enkele handboeken die vaak gebruikt worden in het secundair onderwijs. Ze bieden je voldoende ondersteuning om de leerstof zelfstandig te verwerken.Bij elke nieuwe editie van de vakfiche actualiseren we deze bibliografie. Toch is het best mogelijk dat bepaalde werken niet meer verkrijgbaar zijn of dat nieuwe werken die al op de markt zijn nog niet zijn opgenomen. Ook websites veranderen al eens van naam of worden aangepast. Als je niet onmiddellijk op de juiste website terechtkomt, kan je die proberen te vinden via een goede zoekmachine.We maken bewust een selectie van leermiddelen die ons op dit ogenblik het meest aangewezen lijken om je voor te bereiden op onze examens. Zo willen we je helpen om je studie efficiënter aan te pakken. Je kan echter ook andere werken of cursussen gebruiken bij je voorbereiding op het examen.
Geogenie 3 en 4Terranova 3 en 4
VAN IN
www.vanin.be
Zenit 3T en 4T
Pelckmans
www.pelckmans.be
Polaris Go! 3 en 4
Plantyn
www.plantyn.com
De Boeck atlas
Algemene Wereldatlas
Topos 3 GO!Topos 3 KathOndVla
Die Keure
www.diekeure.be
Werkmap aardrijkskunde 3 en 4
Diligentia -WDM
www.wdm.be