Vakfiche biologie 2 aso

de begrippen prikkel, reactie, receptor, effector, conductor

deze begrippen herkennen en benoemen in gegeven voorbeelden

bewegingen en kliersecreties als reacties op prikkels herkennen

de noodzaak van reacties op prikkels en van het belang van zintuigen beschrijven

de verschillende soorten prikkels: fysisch, chemisch, inwendig, uitwendig, mechanisch

de verschillende soorten prikkels en reacties op die prikkels classificeren vanuit waarnemingen zoals filmpjes of afbeeldingen,…

de samenhang tussen receptor, effector en conductor

het begrip homeostase beschrijven

het bereiken van homeostase verklaren als een samenwerking tussen receptor, conductor en effector

de macroscopische bouw met de delen:  wenkbrauw, ooglid, wimpers, traanklieren, traankanalen, pupil, iris, harde oogvlies, oogspieren, straallichaam, vaatvlies, netvlies, rechte spieren, schuine spieren, lensbandjes, voorste oogkamer, achterste oogkamer

deze macroscopische delen herkennen en benoemen aan de hand van twee en driedimensionaal beeldmateriaal en deze ook beschrijven

de functies van de macroscopische delen

deze functies herkennen, benoemen en beschrijven

de gedetailleerde microscopische bouw van het netvlies met de delen: staafjes en kegeltjes (fotoreceptoren), pigmentcellen, zenuwcellen, gele vlek, blinde vlek

deze delen herkennen, benoemen en beschrijven aan de hand van een twee- en driedimensionaal beeldmateriaal

de functies van deze microscopische delen

deze functies herkennen, benoemen en beschrijven

de werking van het oog, de werking van de fotopigmenten in staafjes en kegeltjes

de beeldvorming, accommodatie en pupilreflex verklaren aan de hand van filmpjes of afbeeldingen

verziendheid en bijziendheid herkennen en beschrijven in afbeeldingen

het gebruik van contactlenzen en een bril verklaren om oogafwijkingen te corrigeren

het principe van positieve en negatieve nawerking beschrijven

het principe van dieptezicht (stereoscopische zicht) en optische illusies beschrijven

het zien van kleuren en de lichtgevoeligheid verklaren vanuit de gedetailleerde bouw van het netvlies en de bouw van staafjes en kegeltjes

het principe van 'zien' verklaren door een verband te leggen tussen de verschillende structuren in het oog, netvlies en hersenen

de macroscopisch bouw met de delen:  oorschelp, gehoorgang, trommelvlies, gehoorbeentjes, buis van Eustachius, slakkenhuis, orgaan van Corti, halfcirkelvormige kanalen, uitwendig oor, middenoor, binnenoor

deze delen herkennen, benoemen en beschrijven aan de hand van twee- en driedimensionaal beeldmateriaal

de functies van de macroscopische delen

deze functies herkennen, benoemen en beschrijven

de gedetailleerde microscopische bouw van het slakkenhuis en het orgaan van Corti: haarcellen en de verschillende soorten membranen

deze microscopische delen herkennen, benoemen en beschrijven aan de hand twee- en driedimensionaal beeldmateriaal

de functies van de microscopische delen

deze functies herkennen, benoemen en beschrijven

het evenwichtsorgaan met evenwichtsreceptoren in de statolietorganen en ampulla-organen

deze structuren herkennen, benoemen en beschrijven aan de hand van twee- en driedimensionaal beeldmateriaal

de functies van de evenwichtsstructuren

deze functies herkennen, benoemen en beschrijven

de werking van het oor, principe van selectief horen en het coctailparty-effect

de weg die het geluid aflegt in het oor beschrijven

beschrijven hoe het geluidsgolven versterkt worden en omgezet worden naar zenuwimpulsen

het principe van 'het horen' verklaren door een verband te leggen tussen de verschillende structuren in het oor, het slakkenhuis, het orgaan van Corti en de hersenen

verklaren op welke manier het statisch en dynamisch evenwicht in het oor geregistreerd wordt

De macroscopische en microscopische bouw van de huid met de delen: hoornlaag, kiemlaag, haartje, bloedvaten, porie, vrije zenuwuiteinden, talgklier, haarspiertje, haarzakje, zweetklier, tastlichaampje van Meissner, druklichaampje van Vater-Pacini, lichaampjes van Krause, lichaampjes van Ruffini, zenuwuitloper, bindweefsel, vetweefsel, opperhuid, onderhuid, lederhuid

deze delen herkennen, benoemen en beschrijven aan de hand van twee- en driedimensionale afbeeldingen

de functies van de macroscopische en microscopische structuren

deze functies herkennen, benoemen en beschrijven

koude en warmte gewaarwordingen

het principe van het waarnemen van en reageren op koude en warmte verklaren door een verband te leggen tussen de verschillende structuren van de huid

de verschillende soorten papillen: smaakpapillen, tastpapillen, omwalde papillen, bladvormige papillen, paddenstoelvormige papillen

deze papillen herkennen, benoemen en beschrijven aan de hand van twee- en driedimensionale afbeeldingen

de functies van de verschillende soorten papillen

deze functies herkennen, benoemen en beschrijven

de bouw van de tong met smaakpapillen met volgende delen: smaakknop, smaakgroef, speekselkanaal, speekselklier, zenuwvezel

deze delen herkennen, benoemen en beschrijven

de werking van de tong

het principe 'proeven' verklaren door een verband te leggen tussen de verschillende structuren in de tong en de neus

de bouw van de neus met de delen: neusschelpen, tussenschot, neusslijmvlies met trilharen en slijmcellen, reukslijmvlies, reukzenuw, sinussen, bloedvaten

de verschillende structuren in de neus herkennen, benoemen en beschrijven aan de hand van twee- en driedimensionale afbeeldingen

de functies van delen van de neus

deze functies herkennen, benoemen en beschrijven

de werking van de neus

het principe van 'ruiken' verklaren door een verband te leggen met de verschillende structuren in de neus

de samenhang tussen het waarnemen van geuren en smaken verklaren

de volgende zintuigelijke stoornissen: doofheid, gehoorschade, tinnitus, zeeziekte, wagenziekte, cataract, glaucoom, ouderverziendheid, lui oog, nachtblindheid, astigmatisme, kleurenblindheid

deze stoornissen verklaren en illustreren hoe deze vermeden kunnen worden

gegeven informatie uit de media of literatuur over deze stoornissen interpreteren

toepassingen: bionisch oor (cochleair implantaat) en bionisch oog

het principe van deze technische toepassingen verklaren

het belang van deze toepassingen toelichten

de macroscopische en microscopische bouw van spieren met de delen: spierschede, pezen, spierbundel, spiervezel, spierfibrillen, sarcomeer, actine- en myosinefilamenten

deze delen herkennen, benoemen en beschrijven aan de hand van twee- en driedimensionale beeldmateriaal

soorten spieren:  skeletspieren, huidspieren, kringspieren, glad spierweefsel, dwarsgestreept spierweefsel, willekeurige en onwillekeurige spieren

de verschillende soorten spieren herkennen, benoemen en beschrijven aan de hand van twee- en driedimensionaal beeldmateriaal

gladde en dwarsgestreepte spieren in het lichaam situeren

de bouw van de verschillende soorten spieren

de bouw van de verschillende soorten spieren vergelijken aan de hand van afbeeldingen

de werking van spieren: samenspel van actine-myosine-energie- spierglycogeen-leverglycogeen

de werking van dwarsgestreepte spieren verklaren door een verband te leggen tussen actine-myosine-energie-glycogeen

de werking van gladde spieren beschrijven

het onderscheid in werking tussen dwarsgestreepte en gladde spieren, willekeurige en onwillekeurige spieren beschrijven

de antagonistische werking van spieren beschrijven

de rol van het skelet, pezen, gewrichten en beenderen bij spierbeweging beschrijven

de bouw van het skelet met de voornaamste beenderen: schedelbeenderen, wervelkolom, ribben, borstbeen, schouderblad, sleutelbeen, heupbeenderen, beenderen van armen en benen

deze beenderen herkennen, benoemen en beschrijven aan de hand van twee- en driedimensionaal beeldmateriaal

de macroscopische en microscopische bouw van beenweefsel en kraakbeenweefsel

verschillen tussen beide weefsels wat betreft de bouw herkennen, benoemen en beschrijven aan de hand van twee- en driedimensionaal beeldmateriaal

de functies van beenweefsel en kraakbeenweefsel

de functies herkennen, benoemen en beschrijven

het verband leggen tussen de functie en de bouw van beide weefsels

lange beenderen: opperarmbeenderen, ellepijp, spaakbeenderen, dijbeen, scheenbeen, kuitbeen

deze beenderen herkennen en benoemen aan de hand van twee- en driedimensionaal beeldmateriaal

deze beenderen situeren in het menselijk lichaam

de functies van lange beenderen

deze functies beschrijven

platte beenderen: borstbeen, schedelbeenderen, ribben, schouderbladen en heupbeenderen

deze beenderen herkennen en benoemen aan de hand van twee- en drie dimensionale afbeeldingen

deze beenderen situeren in het menselijk lichaam

de functies van platte beenderen

deze functies beschrijven

soorten gewrichten: scharnier-, kogel-, zadel, rol-, en draaigewricht

deze gewrichten situeren in het menselijk lichaam

de bewegingsmogelijkheden van de verschillende soorten gewrichten

deze bewegingsmogelijkheden interpreteren op afbeeldingen

de bouw van een gewricht met de delen: gewrichtskop, gewrichtsband, gewrichtskapsel, gewrichtssmeer, kraakbeen, gewrichtskom   

deze delen herkennen, benoemen en beschrijven aan de hand van twee- en driedimensionaal beeldmateriaal

de begrippen excretie, secretie en hormonen

deze begrippen beschrijven

functies van hormonen in het menselijk lichaam beschrijven

de macroscopische en microscopische bouw van endocriene klieren

endocriene klieren herkennen, benoemen en beschrijven aan de hand van afbeeldingen

de functie van endocriene klieren

deze functie beschrijven

de macroscopische en microscopische verschillen tussen endocriene en exocriene klieren

deze verschillen herkennen en benoemen aan de hand van twee- en driedimensionaal beeldmateriaal alsook deze verschillen beschrijven

de aanpassingen van exocriene en endocriene klieren aan hun functie beschrijven

hormonen en hun endocriene klieren:
testosteron, oestrogeen, FSH, LH, groeihormonen, schildklierhormonen, insuline, glucagon, EPO, prolactine

deze hormonen en endocriene klieren situeren in het menselijk lichaam

soorten zenuwstelsels: het centrale zenuwstelsel en het perifere zenuwstelsel,  het autonoom en animaal zenuwstelsel, sympatisch en parasympatisch zenuwstelsel

het centrale zenuwstelsel en het perifere zenuwstelsel herkennen en benoemen aan de hand van twee- en driedimensionaal beeldmateriaal

het verschil tussen autonoom en animaal zenuwstelsel, sympatisch en parasympatisch zenuwstelsel beschrijven

functies van deze zenuwstelsels

deze functies beschrijven

reacties van het autonoom en animaal zenuwstelsel, het sympatisch en parasympatisch zenuwstelsel

deze reacties herkennen en benoemen

de bouw van de hersenen met de delen:
grote hersenen met hersenschors (cortex) – thalamus – hypothalamus - hersenbalk, kleine hersenen, hersenstam, primaire en secundaire centra, sensorische en motorische centra, spraak- gezichts- en gehoorcentrum, het limbisch systeem

deze delen herkennen en benoemen aan de hand van twee- en driedimensionaal beeldmateriaal

de functies van de hersendelen

deze functies herkennen, benoemen en beschrijven

hersenletsels

het verband leggen tussen de gevolgen van hersenletsels en de functies van de hersendelen (zie ook 1.12)

de bouw van het ruggenmerg met de delen: witte stof, grijze stof, in- en uittredende zenuwen

deze delen herkennen, benoemen en beschrijven aan de hand van twee- en driedimensionaal beeldmateriaal

de bouw van een zenuwcel met de delen:
dendrieten, cellichaam, axon, myelineschede, cellen van Schwann, gliacellen, knopen van Ranvier

deze delen herkennen, benoemen en beschrijven aan de hand van twee- en driedimensionaal beeldmateriaal

soorten zenuwcellen:  motorisch-, sensorisch- en schakelneuron

deze zenuwcellen herkennen, benoemen en beschrijven aan de hand van twee- en driedimensionaal beeldmateriaal

de impulsgeleiding met de begrippen actiepotentiaal, rustpotentiaal, zenuwimpuls, elektrische prikkel, chemische prikkel

de richting van impulsgeleiding in een neuron aanduiden en herkennen op afbeeldingen

de impulsgeleiding (zenuwimpuls) in een neuron beschrijven en verklaren aan de hand van afbeeldingen

de impulsgeleiding in een neuron met een eenvoudig model voorstellen, beschrijven en verklaren

de impulsoverdracht (signaaloverdracht) tussen zenuwcellen met de begrippen: neurotransmitter, synaps

de signaaloverdracht tussen zenuwcellen beschrijven en verklaren aan de hand van afbeeldingen

de signaaloverdracht tussen twee zenuwcellen met een eenvoudig model voorstellen, beschrijven en verklaren

de begrippen: reflex , gewilde beweging, reflexboog

de gevolgde weg van de zenuwimpuls bij een reflex en gewilde beweging, herkennen, aanduiden en beschrijven

neurale en hormonale stoornissen: gezichtsstoornissen, ziekte van Parkinson, diabetes, multiple scleros, epilepsie, stoornissen die voortvloeien uit alcohol- en drugsmisbruik

deze stoornissen verklaren en illustreren hoe deze eventueel vermeden of opgelost kunnen worden

gegeven informatie over deze stoornissen uit de media of literatuur interpreteren

de homeostatische functie van de pancreas

deze functie verklaren

het begrip homeostase actief gebruiken

adrenaline-afscheiding bij stress, melkproductie bij het zuigen

de samenhang tussen het zenuwstelsel en het endocrien stelsel schematisch voorstellen en verklaren aan de hand van gegeven voorbeelden

de begrippen abundantie, bedekkingsgraad, determineren, verspreidingsgraad, transect, biotische index, bio-indicator, systematische eenheden

de betekenis van deze begrippen beschrijven

organismen determineren

het vijfrijkensysteem van Whittaker: 
plantenrijk, dierenrijk, zwammenrijk, monera- of prokaryotenrijk, protistenrijk

deze vijfrijken opsommen en de criteria beschrijven waarop deze indeling gebaseerd is

organismen indelen in het vijfrijkensysteem aan de hand van afbeeldingen

het onderscheid tussen ééncelligen en meercelligen, prokaryoten en eukaryoten, autotroof en heterotroof

aan de hand van afbeeldingen deze organismen onderscheiden van elkaar en dit onderscheid beschrijven

anatomische, morfologische, macroscopische, microscopische, inwendige en uitwendige verschillen en gelijkenissen tussen organismen

deze gelijkenissen en verschillen herkennen, beschrijven en gebruiken om organismen te classificeren volgens het vijfrijkensysteem

het onderscheid tussen enerzijds zwammen en bacteriën en anderzijds planten en dieren

aan de hand van kenmerken dit onderscheid beschrijven

het begrip cladogram

een cladogram toepassen in oefeningen

drie domeinen:  archeae, bacteria en eukaryoten

organismen indelen in deze drie domeinen aan de hand van afbeeldingen

gelijkenissen en verschillen tussen deze organismen beschrijven

de binominale naamgeving, het begrip soort en geslacht

de begrippen soort en geslacht in de biologie beschrijven

de binominale naamgeving herkennen

verwantschap tussen organismen afleiden uit de binominale naamgeving

plantengroepen: levermossen, bladmossen, varenplanten, naaldbomen (coniferen), bloemplanten

deze plantengroepen herkennen en benoemen op basis van anatomische en/of morfologische gelijkenissen en verschillen

kenmerken van bloemplanten: bladstand, stengeldoorsnede, symmetrie en grondtal van de bloem

deze kenmerken afleiden aan de hand van afbeeldingen

aan dan hand van deze kenmerken de familie afleiden waartoe bloemplanten behoren

let op: typische familiekenmerken moeten niet uit het hoofd gekend zijn; deze worden indien nodig gegeven

een bloemdiagram en een bloemformule

beide kunnen opstellen aan de hand van afbeeldingen

afdelingen in het plantenrijk:  bedektzadige planten, naaktzadige planten, mosplanten, varenplanten, groenwieren, bruinwieren en roodwieren

planten herkennen en indelen in de belangrijkste afdelingen aan de hand van afbeeldingen

de bedektzadige planten indelen in familie, geslacht en soort aan de hand van dichotomische tabellen

micro-organismen:  pantoffeldiertjes, gistcellen, amoeben, wieren (Volvox), kiezelwieren (diatomeeën),  virussen en bacteriën

de bouw en voortplanting van virussen en bacteriën beschrijven en herkennen aan de hand van afbeeldingen

deze micro-organismen classificeren aan de hand van afbeeldingen en beschrijven wat de gelijkenissen en verschillen zijn

de plaats van virussen in het classificatiesysteem verklaren

functies van micro-organismen in de natuur

deze functies herkennen en voorbeelden ervan geven

invloed van bacteriën, virussen, schimmels, gisten en parasieten op de gezondheid van de mens

voorbeelden geven van deze invloed

deze invloed herkennen en beschrijven

beschrijven hoe de mens zich kan beschermen tegen een schadelijke invloed van deze organismen

stammen in het dierenrijk: chordadieren, geleedpotigen, weekdieren, platwormen, gelede wormen, rondwormen, stekelhuidigen, sponzen, neteldieren

dieren classificeren volgens deze stammen aan de hand van afbeeldingen

de stammen van ongewervelden classificeren in lagere taxonomische niveaus aan de hand van dichotomische tabellen

klassen bij de chordadieren:  amfibieën, vissen, reptielen, vogels, zoogdieren

chordadieren classificeren in klassen aan de hand van afbeeldingen

deze klassen classificeren in lagere taxonomische niveaus aan de hand van dichotomische tabellen

fossielen van dinosaurussen, Archeopteryx, ammonieten…

uitgestorven organismen classificeren in het classificatiesysteem op basis van gegeven informatie

de begrippen biotische en abiotische factoren, habitat, ecologische niche, biotoop, levensgemeenschap, ecosysteem, populatie, ecologie, successie, climax

deze begrippen beschrijven en herkennen in voorbeelden

de evolutie van een ecosysteem van primair naar climax herkennen

aanpassingen van organismen aan de omgeving

voorbeelden geven van deze aanpassingen

deze aanpassingen verklaren

met voorbeelden aantonen dat organismen aangepast zijn aan cyclisch weerkerende natuurverschijnselen

beïnvloedende factoren van een ecosysteem, biotische en abiotische factoren

de evolutie van een ecosysteem van primair naar climax herkennen

deze factoren herkennen en beschrijven

voorbeelden geven van deze factoren in een ecosysteem

het verband leggen tussen biotische, abiotische factoren en factoren door de mens vastgelegd

het verband leggen tussen abiotisch, biotische factoren en het voorkomen van organismen

groepsvorming:  paarvorming, grote groepen, sociale staat, kudde, tijdelijk, blijvend

voor- en nadelen van groepsvorming verklaren en vergelijken in gegeven voorbeelden

verschillende soorten groepsvorming herkennen in voorbeelden

gradaties van sociaal gedrag en sociale interacties

in gegeven voorbeelden de grootte en de duur van groepsvorming vergelijken

de taakverdeling binnen een groep vergelijken

soorten communicatie:  chemisch, tactiel, auditief en visueel

de verschillende soorten communicatiemogelijkheden binnen een groep classificeren in gegeven voorbeelden

communicatiemethoden: imponeergedrag, verzoeningsgedrag, baltsgedrag, taakverdeling, territoriumgedrag, conflictgedrag

deze communicatiemethoden herkennen, benoemen en beschrijven

het belang en de functie van communicatie binnen een groep verklaren aan de hand van voorbeelden

de begrippen: gedrag en ethologie, aangeboren en aangeleerd gedrag

deze begrippen beschrijven

de functie van gedrag beschrijven

aangeboren en aangeleerd gedrag van elkaar onderscheiden in voorbeelden

de ethologie als wetenschappelijke onderzoeksmethode historisch situeren

leerprocessen: gewenning, inprenting, conditionering, imitatie, inzicht, trial and error/proefondervindelijk, herhaling

de conditioneringsproeven van Pavlov, Skinner en de inprentingsproeven van Lorenz herkennen

deze leerprocessen classificeren in gegeven voorbeelden

de wetenschappers Pavlov, Skinner en Lorenz

deze wetenschappers historisch situeren

interactievormen tussen organismen : predatie, concurrentie, parasitisme, mutualisme, coöperatie, commensalisme, amensalisme

deze interacties herkennen en benoemen in gegeven ecosystemen en voorbeelden

methode voor actieve en passieve immunisatie, antibiotica, hygiëne en ontsmetting, voedsel bewaartechnieken (steriliseren, UHT, invriezen, bestralen, pekelen)

met behulp van deze methoden verklaren hoe de mens zich kan beschermen tegen de schadelijke gevolgen van schimmels, gisten en andere parasitaire organismen

de functie van producenten, consumenten en reducenten

deze functie beschrijven

de relatie tussen producenten, consumenten en reducenten beschrijven en in een schema weergeven

energie-en materiekringlopen van koolstof en stikstof

deze kringlopen beschrijven aan de hand van gegeven afbeeldingen

materie- en energiedoorstromen in een ecosysteem eenvoudig voorstellen

energie-omzettingen in materie- en energiekringlopen identificeren

energiepiramides, biomassapiramides

deze piramides interpreteren

voedselwebben en voedselketens

deze webben en ketens opstellen en interpreteren

biodiversiteit

het belang van biodiversiteit verklaren in een ecosysteem

voorbeelden geven of uit voorbeelden afleiden hoe door menselijke gedrag de biodiversiteit beïnvloed kan worden

het belang van duurzaam leven en duurzame ontwikkeling verklaren

een onderzoeksopdracht uitvoeren volgens de OVUR-methode.

OVUR staat voor Oriënteren, Voorbereiden, Uitvoeren en Reflecteren/Rapporteren.
 

de OVUR-methode toepassen:

oriënteren: bijkomende informatie uit een wetenschappelijk artikel, media of elektronische drager raadplegen om de onderzoeksvraag te verduidelijken; 

voorbereiden: een mogelijk antwoord of hypothese formuleren op de onderzoeksvraag;

uitvoeren: het juiste materiaal herkennen en benoemen om het experiment uit te voeren;

rapporteren/reflecteren: 

grafieken en tabellen op een correcte wetenschappelijke manier tekenen;

waarnemingen en resultaten met de juiste wetenschappelijke terminologie noteren;

waarnemingen en resultaten vergelijken met de hypothese of verwachting;

eventuele afwijkingen verklaren, mogelijke oorzaken zoeken;

je resultaten, waarnemingen en besluiten vergelijken met andere resultaten;

een antwoord formuleren op de onderzoeksvraag in de juiste wetenschappelijke terminologie;

een besluit formuleren in de juiste wetenschappelijke terminologie.