Vakfiche fysica 3 aso

definiëren

Kennis nauwkeurig en letterlijk weergeven in woorden en formulevorm (waarbij wetenschappelijke terminologie en notatie correct worden toegepast).

beschrijven

Kennis in eigen woorden weergeven (waarbij wetenschappelijke terminologie en notatie correct worden toegepast).

benoemen

Een juiste wetenschappelijke benaming geven voor een begrip, voorwerp, structuur.

herkennen / situeren / aanduiden

Kennis verbinden aan gepresenteerd materiaal (beeldmateriaal, schema’s, omschrijving).

toelichten

Gegeven informatie (eigen antwoord, afbeelding, tekst) verduidelijken en uitleggen.

afleiden

Uit gepresenteerde data, tabellen en grafieken relaties en waarden afleiden om een besluit te formuleren.

illustreren

Een specifiek voorbeeld van een algemeen concept of principe geven.

verklaren

Een verklaring geven (oorzaak en gevolg).

vergelijken

Gelijkenissen en verschillen beschrijven tussen twee of meer objecten, structuren, ideeën, problemen, situaties.

berekenen

Een berekening maken en hierbij correct gebruik maken van wetenschappelijke terminologie, symbolen, SI-eenheden en wetenschappelijke notatie.

toepassen (op/in)

Een bepaald principe of wet gebruiken om een vraag te beantwoorden of een vraagstuk op te lossen.

grafisch / schematisch weergeven

Gevraagde structuren, processen en chemische reacties weergeven met behulp van grafieken, schema’s, modellen, reactievergelijkingen, tijdschalen.

verband(en) leggen tussen

Verbanden leggen tussen verschillende leerstofonderdelen, ideeën, problemen of situaties.

interpreteren / evalueren

Gegevens uit onderzoek, grafieken, schema’s of modellen bewerken, interpreteren en evalueren.

beoordelen / argumenteren

Een standpunt formuleren en met wetenschappelijke argumenten onderbouwen.

opstellen / ontwerpen

Een (alternatieve) probleemstelling, onderzoeksvraag, onderzoeksmethode of hypothese(n) formuleren.

elektrische lading

geleiders en isolatoren

inductie en polarisatie

de eenheid van lading (Coulomb) definiëren

het opwekken van lading door wrijving beschrijven en verklaren aan de hand van het atoommodel

het verschil beschrijven tussen geleiders en isolatoren

geleiders en isolatoren vergelijken aan de hand van waarnemingen en experimentele gegevens

de werking beschrijven van een elektroscoop

de verplaatsing van elektronen tussen geladen voorwerpen verklaren 

de verplaatsing van elektronen binnen geladen voorwerpen verklaren aan de hand van de begrippen elektrische inductie en polarisatie

krachtwerking tussen puntladingen (Wet van Coulomb)

de krachtwerking tussen twee of drie puntladingen op één lijn toelichten en berekenen

radiaal en homogeen elektrisch veld

potentiele energie in een elektrisch veld

elektrische veldsterkte

elektrische potentiaal

het veldlijnenpatroon beschrijven rond een puntlading en van een homogeen elektrisch veld 

de veldsterkte berekenen in verschillende punten van een radiaal en homogeen elektrisch veld 

de veldsterkte als vector tekenen in verschillende punten van een radiaal en homogeen elektrisch veld 

de potentiële energie van een puntlading in een homogeen elektrisch veld toelichten en berekenen met behulp van de arbeid die wordt verricht 

het begrip elektrische potentiaal definiëren en toepassen in vraagstukken 

elektrische spanning, stroomsterkte en weerstand

wet van Ohm

soortelijke weerstand (resistiviteit)

serie- en parallelschakelingen

het begrip spanning definiëren

verschillende soorten spanningsbronnen herkennen en van elkaar onderscheiden

het begrip 'ohmse weerstand’ toelichten aan de hand van het atoommodel

de factoren benoemen die de weerstand in een draad beïnvloeden

de soortelijke weerstand in een draad berekenen met behulp van de wet van Pouillet

het verband tussen spanning, stroomsterkte en weerstand toepassen in een gelijkstroomkring

de juiste symbolen in elektrische stroomkring herkennen en tekenen

de stroom- en spanningsverdeling berekenen bij serie- en parallelschakelingen en hierbij de vervangingsweerstand toepassen.

het gebruik van een ampèremeter en een voltmeter toelichten

waarnemingen en experimentele gegevens in verband met elektrische schakelingen interpreteren en evalueren

elektrisch vermogen

rendement

de warmteontwikkeling bij een ohmse weerstand verklaren met behulp van het atoommodel

de warmteontwikkeling bij een ohmse weerstand berekenen

de eenheid kWh toepassen in vraagstukken

het elektrisch vermogen berekenen en toepassen in vraagstukken

het rendement van een elektrisch (huishoud)apparaat evalueren

veilig en verantwoord omgaan met elektrische toestellen en onweer

toepassingen:

• automatische zekering
• verliesstroomschakelaar
• aarding
• batterij

principes van veiligheid in een elektrische installatie beschrijven

maatregelen beschrijven om veilig om te gaan met onweer

de werking van de hiernaast genoemde toepassingen toelichten en schematisch weergeven

een geschikte batterij kiezen, rekening houdend met de opslag van energie in stoffen, met de ladingscapaciteit op het etiket van de batterij (mAh) en met de kenmerken van de batterij

magnetisch veld bij permanente magneten

de oorsprong van magnetisme in gemagnetiseerd materiaal beschrijven aan de hand van het atoommodel 

de krachtwerking tussen twee permanente magneten illustreren 

de magnetische veldlijnen rond een permanente magneet tekenen 

magnetisch veld bij elektromagneten

de richting en zin van het magnetisch veld rond een rechte stroomvoerende draad afleiden en toepassen in vraagstukken 

de magnetische veldsterkte berekenen rond een rechte stroomvoerende draad 

de richting en zin van het magnetisch veld in- en rond een spoel afleiden en toepassen in vraagstukken 

de magnetische veldsterkte berekenen in- en rond een spoel 

krachtwerking van een homogeen magnetisch veld op een geleider met bewegende elektrische ladingen

toepassingen:

• gelijkstroommotor
• luidspreker
• deeltjesversneller (CERN, LHC)

de Lorentzkracht tekenen als krachtvector 

de Lorentzkracht berekenen in concrete situaties 

de beweging van elektrische ladingen in een magnetisch veld interpreteren en evalueren aan de hand van waarnemingen en experimentele gegevens

een hypothese formuleren en relevante variabelen aangeven om  een probleemstelling in verband met bewegende ladingen in een magnetisch veld te onderzoeken

de werking van de hiernaast genoemde toepassingen toelichten en verklaren en het belang voor onze samenleving beschrijven

wet van Lenz

inductiewet van Faraday

magnetische flux

elektromagnetische inductie

toepassingen:

• fietscomputer
• elektrische gitaar
• inductieplaat

het elektromagnetisch inductieverschijnsel illustreren met een voorbeeld en de wet van Lenz hierbij toepassen

de magnetische flux berekenen

de inductiespanning verklaren en berekenen in een geleider die zich in een magnetisch veld beweegt

de inductiespanning in een spoel onder invloed van een bewegende magneet berekenen

de werking van de hiernaast genoemde toepassingen toelichten, verklaren en schematisch voorstellen

stroomgenerator

de werking van een stroomgenerator toelichten en verklaren 

het begrip wisselspanning toelichten 

de effectieve waarde van de wisselspanning berekenen

transformator

de werking van een transformator toelichten en verklaren 

de omzetting van spanning, stroom en vermogen in een transformator toelichten en berekenen 

massagetal, aantal neutronen en atoomnummer

nuclide en isotoop

het atoommodel, kernmodel, atoomnummer, aantal neutronen, massagetal en ladingsgetal in verband brengen met elkaar

een nuclide met de symbolen voor massagetal en atoomnummer noteren

het begrip isotoop definiëren en illustreren aan de hand van een zelf gekozen voorbeeld

alfa, bèta (β+ en  β-) en gamma-straling

radioactief verval

het ontstaan van alfa, bèta en gamma-straling verklaren aan de hand van het verval van atoomkernen

het vervalproces weergeven met een reactie

het ioniserend en doordringend vermogen van alfa, bèta en gamma-straling beschrijven

methoden beschrijven voor het zichtbaar maken van deeltjes straling

activiteit en halveringstijd

toepassingen:

• verrijkt uranium in kernbrandstof
• de C-14 methode
• diagnose en therapie in de geneeskunde
• jodiumpillen tegen radioactief jodium
• radioactieve tracers

de halveringstijd  definiëren en het verband aangeven met de activiteit van een radioactieve bron

de halveringstijd toepassen in vraagstukken

het verloop van de activiteit in functie van de tijd toelichten en grafisch weergeven

experimentele gegevens interpreteren en evalueren in verband met de halveringstijd en de activiteit van radioactieve bronnen

de hiernaast genoemde toepassingen toelichten, verklaren en evalueren op basis van waarnemingen en experimentele gegevens

kernfusie en kernsplitsing

bindingsenergie

massadefect

toepassingen:

• kernreactor
• kernfusie in de zon (sterren)
• kernbommen (A-bom en H-bom)

kernfusie en kernsplitsing vergelijken

de eenheid elektronvolt (eV) definiëren en toepassen

de stabiliteit van een atoomkern afleiden aan de hand van gegevens over de bindingsenergie per deeltje

de energie die vrijkomt bij kernfusie en kernsplitsing berekenen aan de hand van het massadefect

de hiernaast genoemde toepassingen beschrijven en hiermee de productie van energie verklaren

de effecten van ioniserende straling op mens en milieu

effectieve dosis

de begrippen besmetting en bestraling beschrijven en vergelijken 

het begrip effectieve dosis beschrijven 

beschermingsmaatregelen tegen ioniserende straling beschrijven

de effecten van ioniserende straling op de mens en het milieu interpreteren en evalueren aan de hand van waarnemingen en experimentele gegevens

invloed van de resulterende kracht en van de massa op de bewegingstoestand van een voorwerp

wetten van Newton

het traagheidsbeginsel (eerste wet van Newton) definiëren en toepassen in concrete situaties 

de tweede wet van Newton definiëren en toepassen in concrete situaties

de derde wet van Newton definiëren en toepassen in concrete situaties

het verband leggen tussen de resulterende kracht op een voorwerp en zijn bewegingstoestand (snelheid, versnelling, verandering van richting)

de uitwerking van de wetten van Newton herkennen in gegeven situaties

krachtvectoren

krachtvectoren met verschillende richting en zin samenstellen en hieruit de hoek en de grootte van de resulterende kracht berekenen. 

het samenstellen van krachtvectoren toepassen in vraagstukken

krachten op een voorwerp ontbinden in componenten en dit toepassen in vraagstukken

gravitatiekracht en zwaartekracht

normaalkracht en wrijvingskracht

gravitatiekracht en zwaartekracht onderscheiden van elkaar 

de zwaartekracht in verband brengen met de gravitatiekracht en hieruit de veldsterkte van het zwaarteveld afleiden 

de zwaartekracht als vector tekenen en de grootte ervan berekenen in concrete situaties (vrije valbeweging) 

de normaalkracht en de wrijvingskracht als vector tekenen en de grootte ervan berekenen in concrete situaties (horizontaal en hellend vlak) 

krachten berekenen en toepassen om de bewegingstoestand van voorwerpen te verklaren en te evalueren aan de hand van waarnemingen en experimentele gegevens

een hypothese formuleren en relevante variabelen aangeven om een probleemstelling in verband met krachten en de bewegingstoestand van een voorwerp te onderzoeken

de eenparig veranderlijke rechtlijnige beweging (EVRB)

positie, (ogenblikkelijke) snelheid en versnelling

valbeweging

het verschil tussen afgelegde weg en de verplaatsing toelichten in een gegeven situatie 

de EVRB van een voorwerp met- en zonder beginsnelheid beschrijven aan de hand van positie, snelheid en versnelling en hierover vraagstukken oplossen

de functies x(t)-, v(t) en a(t) van de EVRB grafisch voorstellen, interpreteren en met elkaar in verband brengen.

de valbeweging beschrijven als een EVRB zonder beginsnelheid en hierover vraagstukken oplossen 

horizontale worp

de onafhankelijkheid van de horizontale en verticale bewegingen in een horizontale worp toelichten in een gegeven situatie 

de dracht (afstand), de snelheid en de richting van de snelheid berekenen van een voorwerp dat volgens een horizontale worp beweegt

eenparig cirkelvormige beweging (ECB)

periode en frequentie

hoeksnelheid, baansnelheid

centripetale kracht en versnelling

het verband tussen de constante snelheid en de versnelling bij een ECB toelichten 

de periode, frequentie, hoeksnelheid, baansnelheid en centripetale versnelling berekenen van een voorwerp dat een ECB uitvoert 

de richting, zin en grootte van de centripetale kracht berekenen bij een eenparig cirkelvormige beweging

de beweging van een voorwerp dat een ECB uitvoert verklaren en evalueren aan de hand van waarnemingen en experimentele gegevens

arbeid

de arbeid berekenen bij een constante kracht die evenwijdig is met de verplaatsing of een hoek maakt met de verplaatsing 

de arbeid op een massa berekenen bij een constante gravitatiekracht, zwaartekracht of veerkracht 

 

wet van behoud van energie

arbeid-energie theorema

kinetische energie

potentiële gravitatie energie

de wet van behoud van energie definiëren

de wet van behoud van energie toepassen in vraagstukken

het verband tussen arbeid en de verandering van de kinetische energie van een voorwerp (arbeid-energie theorema) toepassen in vraagstukken  

de verschillende energievormen herkennen en toepassen in vraagstukken

het effect van energieomzettingen op de beweging van een voorwerp verklaren en evalueren aan de hand van waarnemingen en experimentele gegevens

rendement

het rendement van een energieomzetting berekenen 

CONTEXT: energiegebruik en duurzame energie

aan de hand van gepresenteerde informatie een onderbouwd standpunt formuleren op gerichte vragen of stellingen in verband met energiegebruik en duurzame energie (zoals het debat over kernenergie, innovaties in de transportsector, gebruik van aardwarmte in de woningbouw)

basisbegrippen van harmonische trillingen:

• frequentie
• periode
• amplitude
• faseverschil en pulsatie

grafische en wiskundige voorstelling van een harmonische trilling (trillingsvergelijking)

snelheid en versnelling van een trillend voorwerp

behoud van energie

de amplitude, de periode en de frequentie van een harmonische trilling beschrijven en berekenen

de uitwijking van een harmonisch trillend voorwerp in functie van de tijd grafisch voorstellen

de uitwijking van een trillend voorwerp berekenen aan de hand van de trillingsvergelijking

de snelheids- en de versnellingsvergelijking van een harmonisch trillend voorwerp wiskundig afleiden uit de trillingsvergelijking

de wet van behoud van energie toepassen op een harmonisch trillend voorwerp

de beweging van een trillend voorwerp verklaren en evalueren aan de hand van waarnemingen en experimentele gegevens

toepassingen:

• slinger
• massa-veer systeem

de harmonische beweging van de hiernaast genoemde toepassingen verklaren aan de hand van de grootte en de zin van de terugroepkracht

de verschillende grootheden die de beweging van deze toepassingen beschrijven (frequentie, amplitude etc.) toelichten en berekenen

de periodieke beweging van deze toepassingen verklaren en evalueren aan de hand van waarnemingen en experimentele gegevens

soorten golven:

• mechanische en EM-golven
• transversale en longitudinale golven

golfvergelijking

mechanische en elektromagnetische (EM) -golven beschrijven en onderscheiden van elkaar

transversale en longitudinale golven onderscheiden van elkaar

de voortplantingssnelheid, de frequentie, de golflengte en de uitwijking in een lopende golf berekenen

de golfvergelijking toepassen om de beweging van een golf te interpreteren en evalueren

principe van Huygens

eigenschappen van lopende golven:

• resonantie
• terugkaatsing
• buiging

De hiernaast genoemde eigenschappen van golven herkennen in een gegeven situatie en illustreren aan de hand van een zelfgekozen voorbeeld

het principe van Huygens toepassen om deze eigenschappen te verklaren

de hiernaast genoemde toepassingen interpreteren en evalueren aan de hand van waarnemingen en experimentele gegevens

eigenschappen van geluidsgolven

toepassing:

• SONAR

de golfeigenschappen van geluid beschrijven  

de eigenschappen van geluid toepassen om vraagstukken op te lossen 

de afstandsmeting door middel van SONAR toelichten 

toonhoogte en klank

staande golven in muziekinstrumenten:

• snaarinstrumenten
• blaasinstrumenten

de toonhoogte en klank in verband brengen met golfeigenschappen 

het ontstaan van staande golf verklaren in een muziekinstrument

de toonhoogte in een muziekinstrument verklaren aan de hand van eigenschappen van staande golven

geluidssterkte en geluidsintensiteit

de geluidssterkte in verband brengen met golfeigenschappen 

de geluidsintensiteit en het geluidsniveau met elkaar in verband brengen en toepassen in vraagstukken 

CONTEXT: geluidsoverlast

aan de hand van gepresenteerde informatie een onderbouwd standpunt formuleren op gerichte vragen of stellingen in verband met geluidsoverlast en het effect op de maatschappij (zoals het spreidingsplan Zaventem, de EU volumebegrenzing op muziekspelers, oor-bescherming tijdens popconcerten)

licht en het EM-spectrum

eigenschappen van de gebieden in het elektromagnetisch spectrum beschrijven en mogelijke bronnen en toepassingen van EM straling  benoemen

beschermingsmaatregelen beschrijven om veilig en verantwoord om te gaan met EM-straling

interferentie (experiment van Young)

het experiment van Young beschrijven en hierin de interferentiepatronen van licht verklaren

foto-elektrisch effect

dualiteit golf-deeltje

het foto-elektrisch effect toelichten aan de hand van de werking van een zonnecel

de dualiteit van licht beschrijven als golf en als deeltje

je oriënteren op een onderzoeksprobleem door gericht informatie

• te verzamelen
• te ordenen
• te bewerken

informatie uit een wetenschappelijke bron

• opzoeken
• raadplegen
• rangschikken
• evalueren

een onderzoeksopdracht in verband met het studiedomein

• voorbereiden
• uitvoeren
• evalueren

een onderwerp verkennen

een hoofdvraag (of probleemstelling) en deelvraag of deelvragen formuleren

een werkplan met onderzoeks- en tijdsplan opmaken

een werkplan uitvoeren:

• informatie verzamelen in functie van de deelvraag en op basis van verschillende informatiebronnen (bv. literatuur, documenten, databestanden via deskresearch, enquête, interview, waarneming of observatie, (labo)experiment, waarneming, media);
• informatie beoordelen en verwerken en daaruit een conclusie trekken;

een conclusie of de onderzoeksresultaten rapporteren door een intellectueel eerlijk, gestructureerd en foutloos onderzoeksverslag met korte samenvatting te schrijven volgens de vastgelegde structuur

een correcte bronvermelding opstellen volgens de regels van de bronvermelding

je onderzoek evalueren en over je eigen werk en de aanpak van de onderzoeksopdracht reflecteren

de onderzoeksresultaten en conclusies rapporteren

een onderzoeksverslag opstellen volgens de vastgelegde structuur: titelpagina, voorwoord, inhoudsopgave, samenvatting, inleiding, kerntekst, conclusie, bronnenlijst en bijlage(n)